In gesprek met - Folkert Rienstra, muziekagoog

Folkert Rienstra werkt bij Zorggroep Drenthe als muziekagoog en heeft een passie voor muziek. Folkert vertelt over zijn werk als muziekagoog en hoe hij muziek inzet voor onze bewoners.

Wat is en doet een muziekagoog?
Agogie is erg breed. Het gaat over ontwikkeling en het stimuleren van positieve veranderingen in gedrag. Daarom is agogie goed inzetbaar voor iedereen, ook zonder een bepaald ziektebeeld. Muziekagoog en muziektherapeut zijn twee verschillende vakken maar er zijn ook raakvlakken. Als muziekagoog ben ik, net als een muziektherapeut, bezig met het behandelen van bepaalde ziektebeelden of problematiek. Maar agogie is breder dan dat.Als muziekagoog in de ouderenzorg focus ik vooral op het verbeteren van de kwaliteit van leven van een bewoner.

Wat voor muziek en instrument(en) (be)speel je?
In de huiskamers speel ik vaak Nederlandse liedjes, met name uit de jaren 50 en 60. Het is bewezen dat je de muziek die je tussen je 15e en 25e jaar hoort het beste kunt herinneren en je het meeste raakt. Ik speel gitaar en daar zing ik bij. Maar ik speel ook nog veel andere instrumenten. Daarbij kijk ik hoe bewoners reageren en welke instrumenten ik het beste kan inzetten.

In mijn vrije tijd doe ik veel met klankwerk en geef ik klankconcerten. Hierbij ligt de focus op meditatie en rust. Dit pas ik soms ook toe in mijn werk. Klankinstrumenten die ik hiervoor gebruik zijn bijvoorbeeld koshi’s en de RAV drum. Een koshi is een windgong die een prachtige, zachte klank geeft bij beweging. De RAV drum is een metalen tongdrum die een warm geluid geeft. De RAV drum klinkt altijd goed, ook als je niet geoefend bent. Met deze drum kun je goed samen muziek maken.Je zit elk aan een kant en communiceert met elkaar door de muziek.

Wat doe je binnen Zorggroep Drenthe?
Muziekagoog is zowel binnen Zorggroep Drenthe als voor mij een nieuwe functie. Ik ben werkzaam op de PG afdelingen in De Vijverhof en Symphonie. Ik kijk hoe ik muziek kan inzetten voor bewoners zodat het voor hen van toegevoegde waarde is. Af en toe word ik gevraagd om muziek te maken tijdens een welzijnsactiviteit. Dat vind ik leuk en dat doe ik dan ook graag!

Ik ga elke dag langs bij de huiskamers en bekijk met wie ik muziek ga maken. Soms is dat op het moment dat er ook een welzijnsactiviteit is in de recreatieruimte. Dan zijn er minder bewoners in de huiskamer en kan ik met een intieme groep muziek maken. Dit doe ik ook als er geen andere activiteit is. Individueel of met een kleinere groep is er meer contact met de bewoners, dat geeft ook ruimte voor de verhalen die muziek oproept. Regelmatig kom ik bij bewoners in het appartement of ik neem ze mee naar een aparte ruimte om daar muziek te maken.

Wat betekent muziek voor ouderen?
Veel ouderen vinden muziek leuk om naar te luisteren. Maar als muziekagoog wil je een stapje verder gaan dan dat. Je wilt zorg op maat bieden en kijken waar behoefte aan is. Zo kan ik bijdragen aan de kwaliteit van leven.

Zo is er een bewoner die vroeger gitaar speelde en dat graag weer zou willen doen. Zijn vrouw heeft de oude gitaar meegenomen en we zijn begonnen met spelen. Het is belangrijk om te blijven bekijken of hij er nog steeds plezier aan beleeft. Dan kijk ik niet of het gitaarspel goed is. Deze bewoner heeft soms last van stijve vingers waardoor gitaar spelen lastig is. Ik neem dan een ander instrument mee. Bijvoorbeeld een citer, dit lijkt op een gitaar maar deze kan hij op schoot nemen. Ik heb de citer in een bepaalde stemming gezet waardoor hij er goed op kan spelen. Ik speel dan mee met een gitaar of fluit en zo maken we samen muziek.

Wat gebeurt er tijdens het maken of luisteren naar muziek?
Mensen hebben verschillende manieren om te reageren op muziek en zang. Bij bewoners met dementie stroomt de emotie bijvoorbeeld sneller.
Zo is er een bewoner die altijd bij de eerste zin die ik zing al in tranen uitbarst. Gewoon omdat hij muziek zo mooi vindt. Het komt onmiddellijk binnen en vervolgens zingt hij met betraande ogen mee. Vaak worden bewoners geraakt door de muziek.
Laatst speelde ik het nummer ‘Daar bij die molen’ en zag ik dat een bewoner haar hoofd wegdraaide. Toen ik beter keek zag ik een traan over haar wang rollen. Achteraf sprak ik met haar en ze vertelde dat het nummer haar raakte omdat ze vlakbij een molen is geboren en opgroeide. Herinneringen van haar kindertijd kwamen weer terug.

Sommige bewoners zitten wat weggezakt in hun stoel. Na een paar liedjes leven ze helemaal op. Je ziet dat de lippen bewegen en er een beetje meegedeind wordt. Dat zijn mooie dingen die muziek kan doen. Het gaat ook om wat je in je lichaam voelt. Bij klankwerk kan dat kippenvel zijn. Bij ritmische muziek juist dat je lichaam automatisch mee doet of danst. Het heeft dus fysiek en mentaal voordelen voor bewoners.

Waarom is muziek zo geschikt om in te zetten in de (ouderen)zorg?
Ik merk dat muziek in de ouderenzorg erg passend is door de emoties die het teweeg brengt. Ook vanuit mijn achtergrond in het onderwijs merk ik dat het relevant is. Het is wetenschappelijk aangetoond dat muziek positief bijdraagt aan het leerproces. Je merkt dat de sfeer en de stemming van mensen positief beïnvloed wordt.

Hoe ziet een sessie met jou als muziekagoog eruit?
Naast de sessies in de huiskamer begeleid ik bewoners ook één-op-één. Wanneer ik hoor dat iemand houdt van een bepaalde muzieksoort of van muziek maken, dan kijk ik hoe ik dat in kan zetten. Hierbij kijk ik vooral naar de extra waarde voor de bewoner. Wordt er plezier aan beleefd? Dan is het goed om ermee door te gaan. Zo niet, dan pas ik de aanpak aan. In de huiskamer pak ik mijn gitaar en begin met zingen. Je merkt al snel dat bewoners meezingen. Dan merk je echt wat de kracht van muziek is. Als ik in de huiskamer ben, ga ik ook vaak bij iemand aan tafel zitten en begin ik gewoon muziek te maken. Op deze manier maak je meer direct contact met de bewoner en dat levert vaak mooie verhalen op. Ik werk ook met koptelefoons. Met een speciaal samengestelde afspeellijst kan een bewoner op ieder gewenst moment genieten van muziek. Zo is er een bewoner die vroeger docent Frans was. Hij leeft ontzettend op bij Franse chansons en dit brengt mooie herinneringen met zich mee. De familie heeft nu zelf een koptelefoon met mp3-speler aangeschaft omdat hij er zo van geniet.

Wat voor resultaten zijn er bij ouderen te behalen met muziekagogie?
Gerichte doelen en resultaten bereiken is soms lastig bij de doelgroep. Wel kunnen er door middel van muziek positieve veranderingen behaald worden. Als bewoners positief reageren op muziek, er blij van worden of andere emoties kunnen toelaten en uiten is dat een goed resultaat voor mij.
De laatste jaren is er meer aandacht voor de werking van muziek en de effecten ervan in de hersenen. En zijn veel neurologische voordelen te behalen met muziek. Zo kan muziek ervoor zorgen dat je je identiteit deels weer “terugvindt”. Daarom is muziek ook zo bijzonder om in te zetten, vooral in de zorg. Een voorbeeld hiervan is een bewoner die in Veendam is opgegroeid en wiens vader uit Limburg kwam. Ik speelde het Limburgse en het Groningse volkslied, dat leverde veel verhalen van vroeger op. Van haar leven in Limburg tot haar leven in Groningen en over de band met haar vader. Dat alles kan al bereikt worden met twee liedjes.